Potyczki z historią i językiem
Po zburzeniu muru berlińskiego w Dreźnie pojawili się zachodnioniemieccy urzędnicy, którzy w oficjalnych dokumentach na temat polskiego Wrocławia używali nazwy Breslau, co raziło byłych obywateli NRD, tzw. Ossi, gdyż przez lata wbijano im do głowy, że istnieje jedynie miasto Wrocław… Podobnie rzecz ma się z polskim Wilnem i litewskim Vilniusem, czy też polskim Lwowem i ukraińskim Lwiwem (ukr. Львів). Tu jednak jest to spór między Polakami a sąsiadami.
Lecz jak o historycznych miejscach dawnych Węgier powinien pisać współczesny Polak, by nie urazić zarówno Węgrów, jak i Słowaków czy Rumunów, o Ukraińcach nie zapominając. Należy przy tym zwrócić uwagę na okoliczność, że w XIX wieku dawna historia Rzeczpospolitej i Węgier pisana była pod bacznym okiem zaborczych cenzorów. Można zatem sądzić, że to właśnie ci cenzorzy w znacznym stopniu odpowiadają za „zachwaszczenie” języka polskiego różnymi germanizmami i rusycyzmami.
Czy Stefan Batory księciem Siedmiogrodu był…
Nazwa Siedmiogród wywodzi się od niemieckiego słowa Siebenbürgen oznaczającego siedem warowni, siedem miast założonych przez niemieckich kolonistów (tj. przez Sasów siedmiogrodzkich) w tym regionie, należącym ówcześnie do Królestwa Węgier: Kronstadt (węg. Brassó, rum. Brașov), Schäßburg (węg. Segesvárszék, rum. Scaunul Sighișoarei), Mediasch (węg. Medgyesszék, rum. Scaunul Mediașului), Hermannstadt (węg. Nagyszeben, rum. Sibiu), Mühlbach (węg. Szászsebesszék, rum. Scaunul Sebeș), Bistritz (węg. Beszterce, rum. Bistrița) i Klausenburg (węg. Kolozsvár, rum. Cluj-Napoca). Zdaniem Thomasa Näglera nazwa ta może pochodzić jednak nie od siedmiu miast, ale od siedmiu terenów czy prowincji. Siebenbürgen po raz pierwszy pojawia się w 1296 roku. W średniowieczu występuje też łacińska forma Septem Castra1.
Książę Stefan języka polskiego nie znał, być może znał język niemiecki, ale zapewne w korespondencji dworskiej używał łacińskiej nazwy Transsilvania lub Transsylvania (dosłownie: za lasem). Zatem wydaje się, że z języka łacińskiego współcześni gospodarze tej ziemi, a więc Rumuni wywiedli nazwę Transilvania. Co ciekawe, Rumuni używają zamiennie nazwy Ardeal, co w oczywisty sposób wskazuje na Erdély – węgierską nazwę tej krainy.
Zwycięska bitwa Arpada i dwa traktaty
4–5 lipca 907 roku miała miejsce bitwa pomiędzy armią bawarską a siłami węgierskimi. Toczyła się gdzieś w pobliżu dzisiejszej Bratysławy. I o ile dzisiejsza nazwa określająca miejsce wydarzenia wydaje się być właściwa, to już używanie określenia „bitwa pod Bratysławą” dla tego wydarzenia wydaje się być mocno niewłaściwe. Ze względu na wojujące strony właściwymi nazwami wydają cię być: 1) Schlacht von Pressburg lub 2) Pozsonyi csata. Polacy powinni zatem nazywać ją bitwą pod Pożoniem.
Współczesna Bratysława w swojej historii była miejsce podpisania dwóch ważnych dla Węgrów traktatów.
Pierwszy, z 2 lipca 1271 r. podpisał król Czech Ottokar II z królem Węgier Stefanem V. Na mocy tego traktatu Węgry zrzekły się roszczeń wobec części dzisiejszych Austrii i Słowacji, zaś Czechy zrezygnowały z roszczeń wobec terytoriów podbitych na Węgrzech. W ówczesnej dyplomacji dominowała łacina i zapewne w tym języku spisany był traktat. Współcześni mu Czesi mogli nazywać go w swoim języku (zapewne Prešpurský mír), podobnie jak i Węgrzy, którzy wówczas jak i dzisiaj zapewne używali nazwy Pozsonyi béke. My, Polacy powinniśmy zatem używać zamiennie nazwy Traktat Pożoński lub Pierwszy traktat pożoński.
Drugi traktat, z 7 listopada 1491 r. został zawarty przez Świętego Cesarza Rzymskiego Maksymiliana I oraz Władysława II Jagiellończyka, króla Czech i Węgier. W traktacie Władysław zrzekł się swojego roszczenia wobec Dolnej Austrii i zgodził się, aby Maksymilian przejął koronę węgierską, jeśli on, Władysław nie pozostawi po sobie męskiego dziedzica. Język traktatu jest nieznany, zapewne dla cesarza nazywał się on Friede von Pressburg, dla Czechów Prešpurský mír, zaś dla Węgrów Pozsonyi béke. Nam, Polakom pozostają nazwy Traktat Pożoński lub Drugi traktat pożoński.
Zakarpacie, Przedkarpacie, Podkarpacie… Karpatia!
Przez ponad 600 lat Marmarosz (także Maramuresz) należał do Korony Świętego Stefana. Dzisiaj przez narody osiadłe na północ od Karpat, przede wszystkim zamieszkujące tereny dzisiejszej Ukrainy region zwany jest Zakarpaciem, zaś w językach narodów na południe od Karpat – Podkarpaciem. Konwencja ta nie jest jednak ściśle przestrzegana. Nazewnictwo regionu miewa również podtekst polityczny2. Wspomniany podtekst wynika z faktu, że jest to jedyny region na południe od Karpat zamieszkany przez ludność wschodniosłowiańską zwaną Rusinami. I zapewne dlatego w świecie polityki funkcjonuje pojęcie Rusi Zakarpackie, w odróżnieniu od Rusi właściwej, a więc tak na prawdę Rusi Przedkarpackiej. Węgierskiej nazwie Kárpátalja najbliższa byłaby polska Karpatia. Co prawda dla Polaków najbardziej uzasadnioną nazwą byłoby Przedkarpacie. Słowacka nazwa Podkarpatská Rus zbytnio kojarzy się z polskim Podkarpaciem, tj. z krainą położoną na wschód od Małopolski i leżącą na przedgórzu polskich Karpat.
Jednak wszelkie Przed-, Pod– i Za– zawsze będą miały kontekst sytuacyjny wynikający z położenia punktu obserwacyjnego. Szczególnie dla nas Polaków ta ostatnia możliwość niezbyt dobrze kojarzy się w sytuacji, gdy pod koniec II-giej wojny światowej części obszaru obecnego województwa podkarpackiego oraz drobne części małopolskiego i lubelskiego, zamieszkane głównie przez ludność polską, z mniejszościami narodowymi: Łemkami, Bojkami i Ukraińcami, zaczęły być nazywane przez ludzi mieszkających na wschód od Bugu, tj. dzisiejszej Ukrainy „zakerzońskim krajem”3…
Nadużywane wszędzie rusycyzmy
W języku polskim, zapewne skutkiem prostego niedbalstwa używane są wyrazy lub nawet całe zwroty, które zostały wzięte z języka rosyjskiego. Oto przykłady:
Często używamy „a”, np. to nie ja, a mój brat. W poprawnej polszczyźnie powinniśmy użyć słówka lecz, ale.
Zamiast agresywny – zaborczy, napastniczy.
W miejsce akurat – w sam raz, właśnie, zupełnie.
Gdy używamy słowa balkon, nie zdajemy sobie sprawy, że oznacza to po prostu stragan.
Przy użyciu słowa biodro mamy na myśli oczywistą część ciała, a w rzeczywistości oznacza ono udo.
Z języka rosyjskiego pochodzi również biust, a poprawnym jego odpowiednikiem jest popiersie.
Odmienne znaczenie ma słowo bufet, bowiem oznacza ono kredens; dziś jest używany więc w odmiennym znaczeniu tego słowa.
Często używamy zwrotu co z tobą, a powinniśmy mówić co ci jest.
Podobnie z co by to nie było, zamiast bez względu na okoliczności.
Słowo detal powinniśmy zastępować polskim szczegół.
Często używamy do, np. do roku 1837, tymczasem poprawnie jest: przed rokiem 1837.
Powszechne są też słowa emigracja czy emigrant, zamiast wychodźstwo, czy wychodźca.
Słowo fraza powinniśmy zastępować słowem frazes.
W miejsce jak, stosując porównania, należy używać słowa niż.
Z języka rosyjskiego wywodzi się też heroizm czy heroiczny, a polskim odpowiednikiem są bohaterstwo, bohaterski.
Zamiast gdziebym nie był – gdziekolwiek bym był.
Gwarancja, gwarantować – poręczenie, ręczyć.
Garnizon to po prostu załoga.
Stosując i tylko, powinniśmy używać i tyle.
Izolować – odosobnić.
Komendant to po prostu dowódca.
Kolektywny to zbiorowy, wspólny.
Zamiast konspiracja powinniśmy stosować sprzysiężenie, spisek.
Kontrast – przeciwieństwo.
Kontrakt – umowa.
Lekki oznacza po prostu łatwy.
Magazyn – sklep.
Nacja to naród.
Używamy nie patrząc na, a powinniśmy mówić pomimo.
Powszechnie używamy też urzędowy, co oznacza oficjalny i często stosujemy to jako synonimy.
Okrążyć – otoczyć.
Organizm – ustrój.
Pełny – tęgi, otyły.
Pod rząd – z kolei.
Zamiast przysługa – usługa.
Racjonalny – słuszny, uzasadniony, rozsądny.
Rączka to trzonek.
Rozkosz – przepych.
Sad – ogród.
Sort – gatunek.
Sprawka to wiadomość, informacja, a więc dziś ma inne znaczenie.
Przy użyciu tak jak… to, powinniśmy mówić ponieważ… więc.
Tak czy inaczej – jakkolwiek(bądź).
Zbić – stłuc.
Żalić się – skarżyć się.
Kraje, miasta itp. według polskiego języka leżą nad jakąś wodą (rzeką, morzem), – u Rosjan zaś przy. Więc mówimy: kraj Nadamurski, Nadbałtycki i nawet…Nadwiślański, nie zaś Przyamurski, Przybałtycki (Pribałtyka4) lub… Przywiślański (Priwiślinski kraj5) etc.
Powyższe przykłady zostały zaczerpnięte ze Słowniczka najpowszechniejszych rusycyzmów z 1909 roku.6
1Kursywą zaznaczono cytat [za: https://pl.wikipedia.org/wiki/Siedmiogr%C3%B3d ]
2https://pl.wikipedia.org/wiki/Zakarpacie
3https://pl.wikipedia.org/wiki/Zakerzonie
4https://pl.wikipedia.org/wiki/Kraje_ba%C5%82tyckie
5https://pl.wikipedia.org/wiki/Kraj_Nadwi%C5%9Bla%C5%84ski
6https://veritasdehistoria.wordpress.com/2016/09/14/najpospolitsze-rusycyzmy-ktorych-uzywamy-lecz-nie-mamy-o-tym-pojecia/
Dodaj komentarz